वैतागवाडी ते तक्रारवाडी एक प्रवास
-गणेश सावंतरोज सकाळी उठायचं दिनचर्या आटोपयाची, ऑफिसला यायचं, ऑफीस झालं की रात्री घरी जायचं, सकाळी पुन्हा तेच...तेच. अक्षरश: वैताग, जिव कंटाळला. जे काम मी करतो त्या कामात समाजकार्य मोठं दिसत असलं तरी हे करत असताना खून, दरोडे, बलात्कार यासारखे रक्तरंजित बातम्यांशिवाय काहीच सापडत नाही. नाविन्यपूर्ण काही द्यायचं म्हटलं तर ते शोधावं लागतं. सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवला तर लोक स्वीकारतील का? असाही प्रश्‍न पडतो. अशा एक ना अनेक प्रश्‍नातून वैतागलेला माणूस एकतर न्यूनगंडतेत जातो, नसता आपल्या कामामध्ये टोपले टाकण्याचे काम करतो. त्या कामामध्ये गोडी नसते, रस नसतो. काम करायचय म्हणून तो काम करत असतो, असच काहीसं झालं. वैतागलेला मी तसा सुपरिचीत पिंपळनेर (गणपतीचे) या गावचा. परंतु जसं वर आपण शिर्षक वाचलं ‘वैतागवाडी ते तक्रारवाडी’ त्याचं स्पष्टीकरण द्यायचं म्हणून सांगतो. माझ्या गावात वैतागवाडी आहे. म्हणून शिर्षकाची सुरुवात आणि अंत हा शेवटी कळेलच. जसा मी वैतागलेला तसा पॉझिटिव्ह दृष्टीकोन ठेवणाराही. परंतु हे पॉझिटिव्ह स्पिरीट कुठे मिळेल?
माझ्या शिवाजीराजांचं
राजमाता, राष्ट्रमाता जिजाऊ मॉ साहेबांनी जे स्वराज्याचं स्वप्न पाहितलं, ते स्वप्न शून्यातून प्रत्यक्षात उतरवणारे छत्रपती शिवाजी महाराज आठवले की, उर भरून येतो. छाती छप्पन इंचाची होते. परंतु ही छाती त्या थापाड्या छप्पन इंचाची नाही तर मराठमोळ्या, रांगड्या मराठ्यांची छाती असते. आणि तो मराठा म्हणजेच महाराष्ट्राच्या मातीत जन्मलेला, कुठल्याही कुळातला, कुठल्याही जातीचा, कुठल्याही धर्मातला तो मराठाच. म्हणून म्हटलं, चला आपण रायगडावर जावं, सदरेवर महाराजांना मुजरा करावा. रायरेश्‍वराच्या मंदिरात जाताना आधी शंभू महादेवांचं दर्शन घेण्यापेक्षा थेट माझ्या राजाच्या समाधीशी नतमस्तक व्हावं. ठरलं, ठरलं, अन् प्रजासत्ताकदिन एकतर महाडच्या चवदार तळ्यावर ध्वजारोहण करून रायगड सर करायचा नाहीतर रायगडावर जावून तिरंग्याला सलामी देत छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जय जयकार करायचा. त्यामुळे २५ जानेवारीच्या रात्री ९ वाजता आम्ही पिंपळनेरहून निघालो. सोबत चालक, बाळू वरपे, मित्र सुशिल क्षीरसागर हे तर होतेच परंतु पंचेचाळीशी ते पन्नाशी ओलांडलेले, कधीही गड न चढलेले माझ्या
जाज्वल्य प्रताप
याची देही याची डोळा अनुभण्याचा रायगडवरून महाड पंचेवीस किलोमीटर आणि तेथून २७ ते २८ किलोमीटरवर प्रतापगड. तब्बल वीस-तीस किलोमीटरचा घाट आणि या घाटातून दिसणारं जावळीचं खोरं आजही तेवढच किर्र जंगलाचं, आताही त्या जंगलामध्ये कुठं कुठं सुर्यकिरण पोहचत नसत मग आम्हाला कोडं पडलं, त्या वेळेसचं जंगल कसं असेल. जसा जसा प्रतापगड जवळ येत गेला तशी तशी शिवभक्तांची मांदियाळी वाढती दिसून येऊ लागली. महाबळेश्‍वरवरून येणारे पर्यटक वेगळे आणि आम्ही रायगडाकडून जाणारे वेगळे. प्रताप गडाच्या जवळ रस्ते वाहनांनी खचाखच भरलेले होते. गेल्या काही तासांपासून ट्रॅफिक जॅम होती, मात्र अशा स्थितीतूनही थोडा अडेलतट्टुपणा करत माझ्या
व्हॅगनरा अडथळा
आम्हाला दिसला. आम्हालाही काहीच कळेना. मात्र एवढ्या गर्दीमधला एक पर्यटक सहज म्हणून गेला. उचलाना ती गाडी,
जीवाशी
असा शब्द तयार होतो. आयुष्यभर छत्रपती शिवाजी महाराज जिवशी खेळले म्हणून ते सामर्थ्यशाली होत जगातले
दिले आणि ठरलं, बलाढ्य अफजल खानाशी ताकतीने नव्हे तर डोक्याने लढायचं. अफजल खान पन्नास हजाराची फौज घेऊन जावळीच्या खोर्‍यापर्यंत आला होता. येताना त्याने छत्रपती शिवाजी महाराजांना डिवचण्यासाठी हिंदूंची अनेक मंदिरे पाडली होती. शेतकर्‍यांची शेती लूटली होती, बाया-पोरी बाटवल्या होत्या. स्वराज्यात अक्षरश: काहुर माजवून सोडला होत. अफजल खानाच्या टोलधाडीने जो तो दहशतीखाली होता. राजांनी ठरवलं प्रताप गडावर अफजल खानाचा सामना करायचा, मग त्यांनी अफजल खानाच्या मानसिकतेचा अभ्यास केला. अफजल खानाचा पत्र शिवाजी राजांना जेव्हा आलं तेव्हा शिवाजी राजांनी त्यांना उत्तर देताना ‘ आप तो हमारे पिता समान, शहाजी राजे और आप एकही जहागिरी मे रहेते थे, आपही हमारे पास आओ और हमे ले जाओ,’ असे एक-दोन पत्र व्यवहार झाले. मानसिक मनोबल अफजल खानाचं खचवून राजेंनी प्रतापगडाच्या पायथ्याशी शामियाना उभारला आणि तेथेच अफजल खानाचा कोथळाही बाहेर काढला. आज अफजल खानाच्या कबरेला सुरक्षा पाहून हसावं की रडावं, असा प्रश्‍न पडतो. खान संपला, वैर संपलं म्हणत दिवाबत्तीची सोय करणार्‍या जिजाऊ मॉ साहेब आठवल्या की, आजच्या राडेखोरांबद्दल काय बोलावं, कोणाला तिथे कबर नकोय तर कोणला हवीय, हे वादाचे विषय का आणि कशासाठी? नाही कळले. मीही हा विषय इथेच सोडून देतो. प्रतापगड पूर्णत: आत्मसात केल्यानंतर आम्ही रायगड जशी स्वराज्याची राजधानी होती तसा
रायगडचा कारागृह
असलेला लिंगाणा किल्ला सर करण्याच्या इराद्याने निघालो, समुद्र सपाटीपासून साडेतीन हजार फूट उंचीवर असलेला हा
किल्ला कमालीचा अवघड. जाण्यासाठी कुठलीही सोय नाही. परंतु तरीही मला तर हा किल्ला सर करायचा होता. ते मनसुबे आखूनच मी निघालो होतो, परंतु मला माहित होतं मी हा किल्ला पहिल्या टप्प्यात सर करू शकणार नाही. तरही किल्ल्याच्या पायथ्यापासून माछीपर्यंत जाण्याचा माझा अट्टाहास होताच. मी लिंगाण्याजवळ आलो. लिंगाण्याची थोडक्यात माहिती रायगडापासून २५ किलोमीटर अंतरावर हा लिंगाणा किल्ला आहे. गुन्हेगारांसाठी या किल्ल्यामध्ये पहिलं कारागृह होतं. किल्ल्याच्या उंचावर सुमारे दीड ते दोन हजार फुटावर पन्नास ते साठ माणसे बसतील एवढे डोंगरी कपार आहेत. पाण्याचा स्त्रोत शंभर-दीडशे फुटावर पहायला मिळेल. पुण्यावरून आपण सिंगापूर नावाचं एक खेडेगाव आहे, त्याठिकाणी आल्यानंतर आपण लिंगाण्यावर जाऊ शकतो. मात्र आम्ही उलट दिशेने आलो होतो. त्या गावातला एक व्यक्ती आम्हाला पायथ्यापर्यंत नेण्यासाठी तयार झाला. शेंडगे नावाचा तो व्यक्ती होता. आम्ही भर उन्हात लिंगाणा किल्ला सर करण्यासाठी निघालो खरं, आम्ही पाच जण पाण्याच्या पाच बाटल्या, नदी - नाले, दगड-धोंडे पार करत घणदाट जंगलातून आम्ही लिंगाण्याचा डोंगर चढत होतो. पायवाट जरी असली तरी वाळलेला गवत आणि निसटती माती असल्याने पाय घसरत होते. पाऊल न पाऊल सावधतेने टाकावा लागत होता. एक तासाची चढाई झाल्यानंतर आमच्या जवळचा पाणी पूर्णत: संपला त्यापूर्वी दोघे जण २० टक्क्यातच कंटाळले होते. चालक बाळु वरपे, पन्नास वर्षांचा आमचा एकनाथ नरवडे ऊर्फ मामा जणू आज शेलार मामाच झाला होता. त्याच्यातली स्फूर्ती पाहून मी आचंबीत तर होतोच परंतु मलाही बळ मिळत होतं. मी आमच्या वाटाड्याला विचारले, पुढे पाणी मिळेल का? त्याने नाही म्हटलं, मी घामाघूम झालो होतो, माझ्या शरीरातलं पाणी कमी झाल्याची जाणीव मला होत होती. तोंडाला कोरडही पडली होती. एकनाथ मामाही घामाघूम होता आणि तो शुगर-बीपीचा पेशंट असल्याने माझी काळजी वाढली होती. मी तसं बोलून दाखवलं नाही, त्याचा उत्साह मात्र जाम होता. परंतु चढाई करताना शरीरातलं पाणी संपू न देणं गरजेचं
गणेश सावंत ९४२२७४२८१०
